Schalen in de modelspoor

[Wim Corduwener]

Overzicht van modelspoorschalen
Alleen de meest relevante schalen voor modelspoor zijn in dit overzicht opgenomen. Er bestaan ook nog veel grotere schalen, maar omdat dat meestal openluchtbanen zijn, zijn die in dit overzicht buiten beschouwing gelaten. Er bestaan ook nóg kleinere schalen, maar die zijn in Nederland nauwelijks in gebruik.
Tussen de benamingen van de onderlinge schalen lijkt op het eerste gezicht weinig logische samenhang te bestaan. Dat komt onder andere doordat het metrisch stelsel nog niet overal in de wereld is ingevoerd èn omdat de verschillende fabrikanten hun eigen schaalgrootte hebben ingevoerd.
Hoe groter de schaal, hoe groter de nauwkeurigheid. Zo zou je kunnen stellen dat Spoor 1 (1:32) qua schaal een grotere nauwkeurigheid kent dan bijvoorbeeld in H0 (1:87).
Spoor Gn15,
Schaal: 1:20,3 - 1:24
Spoorbreedte: 16,5 mm (staat ongeveer gelijk aan 400 mm smalspoor)

► Dezelfde schaal als Spoor G maar dan op 16,5 mm-rails. Dit is een populaire schaal onder diorama-bouwers die in een grotere schaal willen bouwen, maar wel op een klein oppervlak. Het voordeel van Gn15 is dat het op (goedkopere) H0-rails rijdt. Vaak wordt H0-materieel omgebouwd naar deze schaal of wordt alles ‘gewoon’ zelf gebouwd.
Spoor II/G3
Schaal: 1:22,5
Spoorbreedte: 45 mm (staat ongeveer gelijk aan 1435 mm normaalspoor)
► In het Verenigd Koninkrijk bekend onder de naam Gauge 3.
Fabrikanten: Piko.
Spoor IIm
Schaal: 1:22,5
Spoorbreedte: 45 mm (staat ongeveer gelijk aan 1000-1009 mm smalspoor)
► Een variatie op Spoor II/G3 maar dan als meterspoor en rijdt op dezelfde rails als Spoor G.
Spoor IIe
Schaal: 1:22,5
Spoorbreedte: 32 mm (staat ongeveer gelijk aan 700-750 mm smalspoor)
► De veldbaanuitvoering van Spoor II en rijdt op dezelfde rails als Spoor I.
Spoor G Groß of Garten
Schaal: 1:26 t/m 1:29
Spoorbreedte: 45 mm (staat ongeveer gelijk aan 1100 - 1372 mm smalspoor)

^{▲ Het op de Stainz 2 lijkende model van LGB.}
► Geïntroduceerd in 1968 door Ernst Paul Lehmann Patentwerk onder de naam LGB (Lehmann Groß Bahn of Lehmann Garten Bahn). Het meest populaire model van LGB is geïnspireerd op de Stainz 2 locomotief. In de loop der jaren is het assortiment van LGB behoorlijk uitgebreid.
Omdat er zowel in de Verenigde Staten als in Europa op 45 mm-rails wordt gereden, lopen de schaalverhoudingen nogal uiteen. Zo rijdt men in een kleinere schaal op normaalspoor en in een grotere schaal op smalspoor. Spoor G wordt vaak gebruikt als tuinspoor.
Fabrikanten: LGB, Faller/Pola.
Spoor I
Schaal: 1:32-1:35
Spoorbreedte: 45 mm (staat ongeveer gelijk aan 1435 mm normaalspoor)
► Märklin's uitvinding van de modelbaan in 1891 begint in deze schaal. De herintroductie van Märklin 1 ofwel Spoor 1 vond plaats in de jaren tachtig. Inmiddels zijn er verschillende fabrikanten die zich hebben toegelegd op rijdend materieel of scenery voor deze schaal.
Veel zelfbouwers zijn actief in deze schaal.

1:32 is tevens een veel gebruikte schaal bij bouwpakketten van militaire vliegtuigen en bouwpakketten van auto’s.

Fabrikanten: Märklin
Spoor 35n2
Schaal: 1:35
Spoorbreedte: 16,5 of 41 mm (staat ongeveer gelijk aan 560 mm veldspoor of 1435 mm normaalspoor)
► 1:35 is ontstaan uit een schaal van voornamelijk statische modellen geleverd als bouwpakket. Behalve pakketten met een militair thema, bestaat er een ruime sortering aan pakketten meer passend bij het spoor. Het zijn vrijwel allemaal zelfbouwers die werken in deze schaal.
Fabrikanten: MiniArt, MasterBox


^{▲ Een bouwpakket van de BR 86 in 1:35 van Trumpeter.}
Spoor 0
Schaal: 1:43,5-1:45 (wordt ook 7 mm of 007 mm genoemd)
Spoorbreedte: 32 mm (staat ongeveer gelijk aan 1372 mm bij 1:43,5 en 1435 mm bij 1:45 normaalspoor)
► Spoor 0 kent qua schaal nogal wat verschillen: in het Verenigd Koninkrijk en Frankrijk gebruikt men 1:43.5, in Duitsland, Japan, Rusland, Tsjechië en Nederland 1:45 en in de Verenigde Staten  1:48. Spoor 0 is ook bekend onder 7 mm (of 7 mm tot 1 ft; vandaar de naam).
Spoor 0m
Schaal: 1:45
Spoorbreedte: 22,5 mm (staat ongeveer gelijk aan 1000-1009 mm smalspoor)
► De smalspoor-versie van Spoor 0.
Spoor 0e
Schaal: 1:45
Spoorbreedte: 16,5 mm (staat ongeveer gelijk aan 750 mm smalspoor)

^{▲ De Magic Train Konjice 3 van Fleischmann.}
► Er waren slechts twee fabrikanten die materieel voor Spoor 0e hebben gefabriceerd: Märklin onder de naam ‘Minex’ en stopte de weinig succesvolle productie na drie jaar in 1973. Fleischmann bracht onder de naam ‘Magic Train’ in Spoor 0e een serie locomotieven en wagons uit, aanvankelijk bedoeld voor het meer jeugdige publiek. In de loop der tijd werd de detaillering steeds beter, waardoor ook oudere modelspoorders het concept wel zagen zitten. Fleischmann produceerde Magic Train van 1992 tot 2009.
Ondanks dat rollend materieel in Spoor 0e lastig verkrijgbaar is, zijn er behoorlijk wat hobbyisten die aan zelfbouw doen en/of H0-onderstellen ombouwen tot rollend materieel.
Fabrikanten: wordt niet meer geproduceerd, maar op Marktplaats en veilingsites komt nog wel eens wat boven water.
Spoor 0f
Schaal: 1:45
Spoorbreedte: 12 mm (staat ongeveer gelijk aan 60 mm smalspoor)
► Rijdt op dezelfde spoorbreedte als TT en H0m.
Spoor 0n30
Schaal: 1:48
Spoorbreedte: 16,5 mm (staat ongeveer gelijk aan 800 mm smalspoor)
► 0n30 is populair in de Verenigde Staten en bij modelspoorders die met Amerikaans materieel rijden.


^{▲ Een gesuperde loc in On30, gebaseerd op een model van Bachmann.}

1:48 is een veel gebruikte schaal bij militaire bouwpakketten. In de Verenigde Staten is 1:48 ook een populaire schaal als het gaat om poppenhuizen en de bijbehorende inventaris zoals meubilair.

Spoor S
Schaal: 1:64
Spoorbreedte: 22,43 mm (staat ongeveer gelijk aan 1435 mm normaalspoor)
► Wordt voornamelijk in de Verenigde Staten bereden. Deze schaal kent ook een versie in smalspoor onder de naam Sn3 en rijdt op 14.,3 mm.
Spoor 00 Dubbel nul
Schaal: 1:76
Spoorbreedte: 16,5 mm (staat ongeveer gelijk aan 1250 mm normaalspoor)
► Een populaire schaal in het Verenigd Koninkrijk.

In de schalen 1:76 en 1:72 is behoorlijk wat bruikbaars te vinden en niet alleen militaire voertuigen, maar ook accessoires en bouwpakketten voor de modelspoorbaan.

Spoor H0 Half nul
Schaal: 1:87
Spoorbreedte: 16,5 mm (staat ongeveer gelijk aan 1435 mm normaalspoor)
► De meest voorkomende schaal bereden op 2-rail en 3-rail. In 1935 introduceerde Märklin de schaalgrootte Half Nul (schaal 1:87), waarmee het voor het eerst mogelijk werd om een modelspoorbaan in een woonkamer aan te leggen. H0 wordt later door andere fabrikanten zoals Fleischmann, Lima Piko, en Roco geadopteerd als standaard.
Spoor H0m
Schaal: 1:87
Spoorbreedte: 12 mm (staat ongeveer gelijk aan 1050 mm meterspoor)
► Dit meterspoor rijdt op dezelfde rails als Spoor TT (0,472 inch). Het is een populaire spoorbreedte in Europa; vooral voor treinen op een Zwitserse modelspoorbaan.
Spoor H0e
Schaal: 1:87
Spoorbreedte: 9 mm (staat ongeveer gelijk aan 763 mm smalspoor)
► H0e heeft zelfde spoorbreedte als N-spoor alleen liggen de dwarsliggers verder uit elkaar. Spoor H0e wordt regelmatig gecombineerd op H0-modelspoorbanen. Om het nog ingewikkelder te maken wordt H0e ook wel HOn30, HOn2½ en HO9 genoemd.


^{▲ Van links naar rechts: N-normaalspoor, H0-smalspoor en rechts rails van Egger-Bahn.}
H0n2,5 heeft dezelfde schaalgrootte en rijdt ook op 9 mm-rails en heeft (natuurlijk) een andere naam omdat het is gebaseerd op de Amerikaanse 2½ voet; ook wel H0n30 (inch) genoemd. Er bestaat ook nog een Spoor H0n2 en deze variant rijdt op 7 mm-rails.
Spoor H0f
Schaal: 1:87
Spoorbreedte: 6,5 mm (staat ongeveer gelijk aan 500-600 mm veld- of mijnspoor)


^{▲ Een veldbaanset van Busch. De F achter H0 staat voor Feldbahn.}
► H0f-rails en locomotieven worden gefabriceerd door Busch. De H0f-rails hebben in het midden van de rails een magnetische strip verborgen voor beter contact tussen de locomotief en de rails. Door de magneet onder locomotieven kunnen zeer steile hellingen worden genomen. Artitec en Auhagen hebben statische modellen in het programma.
Spoor TT Table Top
Schaal: 1:120
Spoorbreedte: 12 mm (staat ongeveer gelijk aan 1435 mm normaalspoor)
►Heeft zelfde spoorbreedte als H0m. Ontwikkeld rond 1940 in de Verenigde Staten; is vooral in de voormalige DDR populair.

Omdat H0-bouwpakketten van gebouwen meestal fors kleiner uitvallen dan 1:87, zijn ze vaak goed te combineren op TT-modelspoorbanen.

Spoor N
Schaal: 1:160
Spoorbreedte: 9 mm (staat ongeveer gelijk aan 1435 mm normaalspoor)
► De naam is afgeleid van “Negen millimeter” en is na H0 de populairste schaal. Is in 1962 door de Duitse firma Arnold Rapido ontwikkeld en werd wereldwijd al snel aanvaard als de meest populaire kleinschalige modelkeuze. In de afgelopen jaren zijn door sommige fabrikanten fijnere profielwielen en -sporen ontwikkeld (hoewel de meter en de normen hetzelfde zijn gebleven). Fleischmann produceert onder de naam Piccolo en Trix onder de naam MiniTrix materieel voor Spoor N.
Spoor Nm
Schaal: 1:160
Spoorbreedte: 6,5 mm (staat ongeveer gelijk aan 1050 mm smal- of meterspoor)
► De smalspoorversie voor Spoor N rijdt op dezelfde rails als Z.
Spoor Z Mini Club
Schaal: 1:220
Spoorbreedte: 6,5 mm (staat ongeveer gelijk aan 1435 mm normaalspoor)
► Märklin introduceerde Mini Club 1972 en Micro-Trains.
Er bestaan nóg kleinere schalen 1:300, 1:440 en 1:450, maar die zijn niet opgenomen in dit overzicht.
Laatste update: 14 september 2020

Aanvullingen en correcties zijn van harte welkom.
Zodra jullie aanvullingen of correcties in dit overzicht zijn opgenomen, wordt je bericht verwijderd.
Groet,
Wim

[Anne W]

Mooi stukje werk Wim, bedankt, indien het zo uitkomt dan zal ik er "reclame voor maken".

Groet, Anne W

[Zilte]

@Wim Corduwerer: Dit is natuurlijk handige informatie, maar gaat dit op deze wijze niet op in de grijze massa? Het zit al 3 tabs diep in het forum. Collegae-fora hanteren een wiki. Kan op dit forum ook een directe tab komen met als titel 'Wiki'? Bijvoorbeeld als een grijze balk zoals bij 'Nieuwe producten in de Spotlight'.

[Wim Corduwener]

Het was niet mijn bedoeling om een complete Wikipediapagina te maken. De informatie in dit overzicht heb ik in de loop der tijd verzameld toen ik kennis aan het vergaren was om iets in een grotere schaal te bouwen dan 1:87. Aanvankelijk kwam ik uit op 1:48 (0n30) en ben gaandeweg het bouwproces overgestapt op 1:45-1:43,5. Tijdens de zoektocht kwam ik er ook achter dat veel informatie niet klopte, verkeerd of onbegrijpelijk uitgelegd of niet relevant was. Tussendoor ben ik blijven zoeken en met de kennis die ik nu heb, zou ik misschien wel direct zijn overgestapt naar 1:35.
Omdat ik denk dat een aantal (beginnende) modelspoorders misschien met vragen zitten, dacht ik dat het ook relevant zou kunnen zijn voor anderen. Eigenlijk is dit overzicht is nog niet compleet, omdat ik ook nog een aantal andere zaken wil toevoegen: de voor- en nadelen van de verschillende schalen, de kosten en bijvoorbeeld de verkrijgbaarheid.

...maar gaat dit op deze wijze niet op in de grijze massa?

Dat zou kunnen. Als je het interessant vindt om te lezen dan lees je het en anders leg je het naast je neer. Zo gaat dat op een forum; niet élk onderwerp is voor iedereen even interessant.

Collegae-fora hanteren een wiki. Kan op dit forum ook een directe tab komen met als titel 'Wiki'? Bijvoorbeeld als een grijze balk zoals bij 'Nieuwe producten in de Spotlight'.

Wat andere forums doen dat moeten zij weten en we hoeven ook niet allemaal hetzelfde te doen.
Ik ben nog aan het kijken naar een meer logische volgorde van de verschillende boards, maar ik heb zéker niet de pretenties om een wikipediapagina aan te maken.
Wat ik heb gemaakt is een overzicht; niets meer en niets minder en als ik informatie verkeerd heb geïnterpreteerd, laat het me weten.

[RAIL]

Bedankt voor het fijne overzicht.
Er zitten verschillende schalen bij die ik niet kende.
Weer wat bijgeleerd .

[Engaltinka]

Zeker zeer handig onderdeel, Ook ik heb van enkele van de grotere schalen geen weet gehad. De kleinere wel, Al hoewel Spoor-Z voor mij wel het kleinste is wat mein interesse wekt om een complete baan mee op te zetten. De kleinere zou ik hoog uit als een klein kerst diorama neer zetten.

Je idee om de voor en nadelen hier ook nog bij te plaatsen van de verschillende kommen.... ow wacht ik bedoel schalen, klinkt mij goed in de oren.